Ο μητρικός θηλασμός είναι ο συνιστώμενος τρόπος διατροφής των βρεφών. Παρά την αδιαμφισβήτητη υπεροχή του έναντι της διατροφής με ξένο γάλα, τα ποσοστά μητέρων που θηλάζουν στη χώρα μας παραμένουν πολύ χαμηλά. Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που εμποδίζουν θετικές αλλαγές είναι ο τρόπος που οι υποστηρικτές του μητρικού θηλασμού τον προωθούν. Εάν το μήνυμά μας προς τους γονείς είναι σωστό – και ο αποκλειστικός θηλασμός για έξι μήνες είναι αδιαμφισβήτητα σωστό επιστημονικά μήνυμα – αλλά δεν φτάνει αποτελεσματικά στους νέους γονείς, τότε χρειάζεται να αναρωτηθούμε μήπως ο τρόπος που προβάλλουμε το μήνυμα είναι λανθασμένος. Πιο συγκεκριμένα:

1. Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας στην Παγκόσμια Στρατηγική για τη Βρεφική Διατροφή αναφέρει ότι ο μητρικός θηλασμός πρέπει να προστατεύεται, να προωθείται και να υποστηρίζεται. Οι υποστηρικτές του μητρικού θηλασμού –επαγγελματίες, υγείας και κοινό – πρέπει να κατανοήσουν ότι δεν γίνεται να υποστηρίξουμε τον μητρικό θηλασμό στην Ελλάδα χωρίς πρώτα να τον προστατέψουμε και να τον προωθήσουμε. Οι τρεις συνθήκες – προστασία, προώθηση και υποστήριξη – είναι απαραίτητες όλες μαζί και ταυτόχρονα για να δούμε κάποτε περισσότερα μωρά να θηλάζουν. Προστασία του θηλασμού σημαίνει: να περιορίσουμε την επιθετική προώθηση βρεφικών γαλάτων στα μαιευτήρια, στα περιοδικά και τα μέσα ενημέρωσης. Να προστατέψουμε τις νέες μητέρες από λανθασμένη πληροφόρηση, από λανθασμένες οδηγίες επαγγελματιών  υγείας που τις οδηγούν στον αποθηλασμό. Να οδηγήσουμε τις εταιρίες βρεφικής διατροφής σε συμμόρφωση προς τον Διεθνή Κώδικα Εμπορίας Υποκατάστατων Μητρικού Γάλακτος. Να προστατεύσουμε τον μητρικό θηλασμό από μύθους και απαρχαιωμένες αντιλήψεις στην βρεφική διατροφή. Προώθηση του μητρικού θηλασμού σημαίνει η πολιτεία να ξεκινήσει μια Εθνική Καμπάνια προς το κοινό και τα ΜΜΕ και να εκπαιδεύσει επαρκώς νέους και παλιούς επαγγελματίες υγείας που έρχονται σε επαφή με μωρά και μητέρες. Και υποστήριξη σημαίνει σύγχρονη, πρακτική βοήθεια της κάθε μητέρας στην προσπάθειά της να ξεκινήσει τον θηλασμό, να συνεχίσει, να συνεχίσει επιστρέφοντας στην δουλειά και να λάβει αξιόπιστη βοήθεια σε τυχόν προβλήματα θηλασμού. Όσο μένουμε μόνο στην απλή υποστήριξη, χωρίς να πιέζουμε την πολιτεία να αναλάβει δράση, χωρίς να διαμαρτυρόμαστε για την ανεπαρκή εκπαίδευση των επαγγελματιών  υγείας, χωρίς να οργανώνουμε συλλόγους που να αναδεικνύουν τις παραβιάσεις των εταιριών γαλάτων, πολύ λίγα πράγματα θα αλλάξουν στη χώρα μας. Πρέπει όλα να αλλάξουν, διαφορετικά τίποτα δεν θα αλλάξει. Δεν αρκεί ένα διαφημιστικό μήνυμα προώθησης του θηλασμού στην τηλεόραση, όταν ο θηλασμός της νέας μητέρας αμφισβητείται αναίτια από τον παιδίατρο. Δεν αρκεί η υποστήριξη από τον σύμβουλο γαλουχίας, όταν οι γονείς δεν προστατεύονται από την επιθετική διαφήμιση «ειδικών» γαλάτων για βρέφη. Και δεν αρκεί να γίνουν όλα τα μαιευτήριά μας φιλικά προς τα βρέφη σε μια νύχτα, εάν δύο εβδομάδες αργότερα δίνονται τραγικά λανθασμένες συμβουλές στη μητέρα με πυρετό.
    
2. Ο μητρικός θηλασμός είναι συλλογική ευθύνη της πολιτείας, όχι ατομική ευθύνη του κάθε γονιού. Οι διεθνείς επιστημονικοί οργανισμοί επισημαίνουν την υποχρέωση της πολιτείας να προστατέψει τις μητέρες που προσπαθούν να θηλάσουν από παραπληροφόρηση και ανεπαρκή στήριξη. Όποτε έχουμε μπροστά μας γονείς που δεν κατανοούν την σημασία του θηλασμού ή που παραδίνονται στην «ευκολία» της τεχνητής διατροφής δεν πρέπει να επιρρίπτουμε ευθύνες στα συγκεκριμένα πρόσωπα, αντίθετα πρέπει να σκεφτόμαστε πόσο αμελής είναι η πολιτεία στην υποχρέωσή της να διαφυλάξει σωστά ενημερωμένες αποφάσεις για τους γονείς. Οι συγκεκριμένοι γονείς θα έκαναν άλλες επιλογές εάν βρίσκονταν σε ένα κράτος που τους φρόντιζε επαρκώς.
    
3. Κατά τον ίδιο τρόπο, το να προσπαθείς να αλλάξεις την συμπεριφορά των μητέρων δεν μπορεί να λειτουργήσει παρά μόνο μεμονωμένα, όσο η κουλτούρα στην οποία ζουν δεν αλλάζει. Το να προσπαθείς να πείσεις τις μητέρες ότι το γάλα τους είναι υπερεπαρκές για το πέντε μηνών βρέφος της μπορεί να έχει αποτέλεσμα σε μια δυο περιπτώσεις αλλά όχι σε μεγάλη κλίμακα, όχι σε επίπεδο δημόσιας υγείας, εφόσον συνεχίζει να κυριαρχεί η κουλτούρα του μπιμπερό, εφόσον οι μητέρες αυτές συνεχίζουν να βομβαρδίζονται από οικεία και μη πρόσωπα, από επαγγελματίες υγείας, από περιοδικά για γονείς, για την «αναγκαιότητα» να δώσουν στο παιδί τους μπιμπερό. Παράλληλα με τα μηνύματα που στοχεύουν σε αλλαγές συμπεριφορών, χρειάζεται να αντικατασταθεί συνολικά η κουλτούρα του μπιμπερό με περιβάλλουσα κουλτούρα θηλασμού.
    
4. Ο θηλασμός δεν είναι η ιδανική τροφή για το βρέφος. Λάθος μήνυμα. Είναι η φυσιολογική τροφή για το βρέφος. Το αναμενόμενο, το στάνταρ. Δεν ζούμε σε έναν ιδανικό κόσμο, και δεν μπορούμε να απαιτούμε από αγχωμένους νέους γονείς να κάνουν «ιδανικά» πράγματα. Δεν τρώμε ούτε εμείς ιδανικά, βάζουμε αλατάκι και που και που καταναλώνουμε και τα τηγανητά μας. Πρέπει να μεταφέρουμε στους γονείς το μήνυμα ότι ο μητρικός θηλασμός δεν είναι ιδανική κατάσταση, αλλά φυσιολογική, δηλαδή με λάθη, παραλείψεις, προβλήματα, δυσκολίες. Πολύ πιο ασφαλής όμως σε σύγκριση με οποιοδήποτε άλλο υποκατάστατο.
    
5. Η απλή ανάδειξη των «πλεονεκτημάτων» του μητρικού γάλακτος σε σχέση με το ξένο δεν φέρνει αποτέλεσμα, ούτε και αντιπροσωπεύει την επιστημονική πραγματικότητα. Οι υποστηρικτές του μητρικού θηλασμού, αντί να εστιάζουμε στο πόσο καλά αυτός  προστατεύει από λοιμώξεις, θα ήταν καλύτερα να εστιάζαμε στο πόσο αυξάνεται ο κίνδυνος ενός μωρού να πάθει κάποια στιγμή ωτίτιδα εάν δεν θηλάσει. Θα πρέπει να αρχίσουμε να κάνουμε έντονες ερωτήσεις προς την βιομηχανία βρεφικών γαλάτων:  Έχετε μελετήσει το γάλα χωρίς λακτόζη που διαφημίζετε για τους κολικούς ως προς την μακροπρόθεσμη ασφάλειά του για την ψυχοκινητική ανάπτυξη του παιδιού; Κάθε φάρμακο, πριν δοθεί σε ένα μικρό παιδί, περνάει από διαδικασίες ερευνών για την ασφάλειά του και για πιθανές παρενέργειες. Γιατί δεν συμβαίνει το ίδιο με τα βρεφικά γάλατα; Γιατί δεν γνωρίζουμε εάν υπάρχει κάποια πιθανότητα προβλήματος σε ένα σκεύασμα που περιέχει δεκαπλάσια ποσότητα μαγγανίου από το μητρικό γάλα; Στο θέμα του καπνίσματος, τι είναι πιο αποτελεσματικό, να πούμε ότι ο καθαρός αέρας είναι το «ιδανικό» για τα πνευμόνια μας ή ότι το κάπνισμα ενέχει κινδύνους για χρόνιες ασθένειες;
    
6. Το μητρικό γάλα δεν πρέπει να προβάλλεται απλά ως φαγητό. Δεν είναι μόνο τροφή, στην πραγματικότητα ο θηλασμός είναι κάτι πολύ ευρύτερο από απλό φαγητό –από  πρωτείνες και θερμίδες. Είναι συναισθηματική ασφάλεια, είναι ώθηση για ψυχοκινητική ανάπτυξη του παιδιού, είναι προστασία σωματική και ψυχική της μητέρας, είναι ισχυρός δεσμός μητέρας – παιδιού. Ο περιορισμός του θηλασμού στις ποσοτικές λογικές των θερμίδων, των νουκλεοτιδίων κλπ είναι βούτυρο στο ψωμί των εταιριών βρεφικού γάλακτος, γιατί αναγάγει το τεράστιο θέμα της βρεφικής διατροφής και ανατροφής σε απλουστευτική σύγκριση λιπών και πρωτεινών.
    
7. Στην ίδια λογική, δεν είναι το μητρικό γάλα που είναι σημαντικό, αλλά ο μητρικός θηλασμός συνολικότερα. Επικεντρώνουμε την προσοχή μας στην σύνθεση του μητρικού γάλακτος, αποπροσωποποιώντας την μητέρα που το παρέχει στο παιδί της! Το ίδιο σημαντικό με τα αντισώματα στο μητρικό γάλα είναι και το χάδι της μητέρας την ώρα του θηλασμού, το χαμόγελο του βρέφους, η αυτοπεποίθηση που εισπράττει η μητέρα στον γονεικό της ρόλο, η ανταπόκριση στις ανάγκες του βρέφους. Τι θα προτιμούσαμε να δίνουμε: μητρικό γάλα μέσα σε μπιμπερό ή ξένο βρεφικό γάλα μέσα σε μητρικό στήθος; Πολλοί επιστήμονες σήμερα απαντούν το δεύτερο σε αυτήν την φανταστική ερώτηση. Μεγαλύτερη σημασία έχει το δέσιμο με το στήθος, η Μητέρα. Αντίθετα, δίνοντας υπερβολική έμφαση στο μητρικό γάλα οδηγούμε μητέρες να σκεφτούν ότι διαθέτουν κάτι πολύτιμο που πρέπει το παιδί τους να πάρει πάση θυσία, πολλές φορές  πέρα, έξω και ενάντια  στις ίδιες, ως συνολικές ψυχοσωματικές οντότητες.
    
8. Τα μηνύματα «Κάντο για το μωρό σου» και η λογική της μάρτυρος – Μαρίας Τερέζας δεν έχουν θέση στην σημερινή πραγματικότητα, και για την σύγχρονη μητέρα που θέλει και πρέπει να επανέρθει σύντομα στον κοινωνικό και οικονομικό της ρόλο. Δεν πρέπει να «διαφημίζουμε» τον θηλασμό ως «θυσία» εις βάρος της μητέρας και σε όφελος του παιδιού. Δεν είμαστε όλοι ήρωες, ούτε θέλουμε συνέχεια να κάνουμε ιδανικές ή ηρωικές πράξεις. Αντίθετα, είναι σημαντικό να τονίζουμε στους γονείς πόσο σημαντικό είναι για την υγεία της ίδιας της γυναίκας να θηλάσει, πόσο ευκολότερο είναι μετά τις πρώτες εβδομάδες να μην έχεις αποστειρώσεις και προετοιμασία, πόσο πιο φιλική πράξη είναι προς το πορτοφόλι μας και προς το περιβάλλον, πόσο μεγάλες στιγμές ευτυχίας παρέχει στην μητέρα και σε όλη τη οικογένεια.
    
9. Δίνουμε την λανθασμένη εντύπωση ότι ο μητρικός θηλασμός είναι επιστροφή σε έναν παλιό, ωραίο κόσμο, τότε που οι περισσότερες μανάδες θήλαζαν τα παιδιά τους. Στους περισσότερους ανθρώπους όμως αρέσει η σύγχρονη ζωή, η τεχνολογία και η εξέλιξη. Η αλήθεια είναι ότι ο μητρικός θηλασμός όπως αναδεικνύεται από την σύγχρονη επιστήμη δεν είναι ο χαμένος παράδεισος του παρελθόντος, γιατί ελάχιστοι πολιτισμοί σε ελάχιστες ιστορικές περιόδους εφάρμοσαν ποτέ αποκλειστικό θηλασμό των παιδιών για έξι μήνες. Οι επιστημονικές συστάσεις για αποκλειστικό θηλασμό είναι κάτι εντελώς καινούργιο, τελευταία λέξη της επιστήμης, όπως τα καινούργια κινητά τηλέφωνα. Αντί να λέμε στις μητέρες να επιστρέψουν στην φύση, θα έπρεπε να τους λέμε : «Κοιτάξτε, μέχρι τώρα νομίζαμε ότι τα μωρά χρειάζονται να πίνουν και λίγο τσάι. Σήμερα η επιστήμη έχει αλλάξει, και όπως ακριβώς έχουμε σύγχρονα κομπιούτερ που πριν 2 δεκαετίες δεν είχαμε, έτσι και σήμερα στον τομέα της βρεφικής διατροφής η επιστήμη έχει αλλάξει και έχει συμπεράνει ότι το μωρό χρειάζεται μόνο θηλασμό και τίποτε άλλο.»
    
10. Λανθασμένη είναι και η λογική ότι «ο θηλασμός είναι κάτι αυτόματο και φυσικό, ότι δεν υπάρχει καμία ανάγκη για ειδικούς επαγγελματίες υγείας ή για ξεχωριστό επιστημονικό πεδίο». Αναμφισβήτητα το μωρό γεννιέται με ενστικτώδεις μηχανισμούς που το βοηθούν να ξεκινήσει το θηλασμό, αλλά από εκεί και έπειτα,  ο θηλασμός είναι τέχνη που μαθαίνεται από μητέρα και παιδί. Σε μια κοινωνία με κουλτούρα θηλασμού – Σκανδιναβία για παράδειγμα –  όπου η μητέρα πραγματικά βοηθιέται να θηλάσει, όπου δεν έρχεται καθημερινά αντιμέτωπη με εμπόδια, λανθασμένες αντιλήψεις και οδηγίες, οι ειδικοί γαλουχίας έχουν μικρό ρόλο για τις πολύ ειδικές και δύσκολες περιπτώσεις. Στην δική μας πραγματικότητα όμως, η σωστή καθοδήγηση είναι δυστυχώς απαραίτητη προυπόθεση για να έχει κάποια τύχη ο θηλασμός. Για να χρησιμοποιήσουμε μια αναλογία, οι περισσότερες γέννες έχουν επιτυχή έκβαση με ελάχιστη ή και καθόλου υποστήριξη από ειδικό επαγγελματία. Δεν χρειάζονται σε όλες τις γέννες παρεμβάσεις από τον πιο εξειδικευμένο μαιευτήρα. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι οι μαιευτήρες δεν χρειάζονται καθόλου, ότι είναι περιττοί ή άχρηστοι και ότι το επιστημονικό πεδίο της μαιευτικής δεν θα έπρεπε καν να υπάρχει.
     
11. Έπειτα υπάρχει το πρόβλημα της παραπληροφόρησης «από τα μέσα» σχετικά με την βρεφική διατροφή. Αυτοαποκαλούμενοι υποστηρικτές του θηλασμού και ειδικοί δίνουν οδηγίες τελείως λανθασμένες όπως για γεύματα ανά τρίωρο, «ξεκούραση» της μητέρας τη νύχτα κλπ. Οι επαγγελματικοί σύλλογοι – παιδίατροι, μαίες, σύμβουλοι γαλουχίας κλπ πρέπει να φροντίσουν για την σύγχρονη ενημέρωση των μελών τους, πρέπει να παράγουν κατευθυντήριες γραμμές κλινικής πράξης εναρμονισμένες με τα τελευταία επιστημονικά δεδομένα για τον θηλασμό. Είναι απίστευτο το πόσο πολλά παιδιά έχουν αποθηλάσει αναίτια από οδηγίες «υποστηρικτών» του μητρικού θηλασμού.
     
12. Ένα άλλο πρόβλημα με τους υποστηρικτές του μητρικού θηλασμού στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς είναι ότι είναι κατακερματισμένοι, συχνά χωρισμένοι σε διαφορετικές ομάδες που δεν επικοινωνούν ή και που ανταγωνίζονται η μια την άλλη:  Υπάρχουν ομάδες που ασχολούνται με τον μητρικό θηλασμό από την σκοπιά επαγγελματικών συλλόγων – παιδίατροι, γυναικολόγοι, σύμβουλοι γαλουχίας, διατροφολόγοι, μαίες – , ομάδες γονέων, ομάδες εθελοντών –όπως του Συνδέσμου Θηλασμού Ελλάδας – , ομάδες τοπικού χαρακτήρα, μη κυβερνητικές οργανώσεις, ιστοσελίδες κα που δεν συνδέονται μεταξύ τους ώστε το μήνυμα – και η πίεση προς την πολιτεία – να γίνουν πιο ισχυρά. Χρειάζεται σύμπραξη και ένωση δυνάμεων σε κάθε επίπεδο, ένα βασικό μήνυμα που προκύπτει από την φετινή εβδομάδα μητρικού θηλασμού. Πρέπει να ενωθούμε κάτω από μια ομπρέλα και να διεκδικήσουμε το δικαίωμα του παιδιού και της μητέρας στο θηλασμό.

Εάν θέλουμε πραγματικά να αλλάξουμε την βρεφική διατροφή στην Ελλάδα, πρέπει πρώτα να αλλάξουμε εμείς οι ίδιοι.

Στέλιος Παπαβέντσης MRCPCH DCH IBCLC 2011